Uraia wa nchi Mbili

Makala hii imechapishwa katika KWANZA JAMII, Oktoba 6-12, 2009

Profesa Joseph L. Mbele

Tarehe 4 Septemba, 2009, nilipata fursa ya kukutana na ndugu Muhiddin Issa Michuzi, mwanablogu maarufu Tanzania. Pamoja na maongezi kuhusu masuala mbali mbali, alinifanyia mahojiano mafupi kwa ajili ya kuweka kwenye blogu yake. Suali moja aliloniuliza ni kuhusu msimamo wangu juu ya suala la uraia wa nchi mbili. Nilijibu kifupi, kutokana na uchache wa muda. Lakini suali hili limekuwa mawazoni mwangu kwa miaka kadhaa, tangu lilipoanza kuongelewa na waTanzania.

Nilimweleza Ndugu Michuzi kuwa binafsi sitaki uraia wa nchi nyingine. Nilililelewa katika misingi ya kujitambua kuwa mimi ni mTanzania tu. Isipokuwa, nilisema kuwa watoto wa siku zijazo, watakuwa waishi katika dunia tofauti na yetu, na itakuwa dunia ambayo itakuwa imefungamana sana na kuwa kama kjiji. Hata mipaka ya nchi huenda haitakuwepo, wala nchi hazitakuwepo. Kwa hivi suala la uraia nalo litakuwa na sura tofatuti.

Tukiacha suala la hisia binafsi, ni vema kuangalia upana wa suala la uraia wa nchi mbili. Jambo moja na msingi ni kuwa sheria na taratibu za nchi mbali mbali kuhusu uraia zinatofautiana. Hali kadhalika, sheria na taratibu kuhusu uraia wa nchi mbili zinatofautiana kutoka nchi hadi nchi. Ziko nchi zenye sheria ngumu kuliko ilivyo katika nchi zingine. Ziko nchi ambazo sheria zake ni nyepesi.

Marekani ni nchi moja yenye sheria ngumu kuhusu uraia wa nchi mbili. Watu wengi wanachukua uraia wa Marekani. Na nadhani waTanzania wengi nao wanataka kuchukua uraia wa Marekani. Lakini ukweli ni kuwa wanaochukua uraia wa Marekani wanakula kiapo ambacho ni kizito sana. Katika kiapo hiki, wanaukana kabisa utii na uaminifu kwa kiongozi au dola ya nchi walikotoka. Ndio kusema, Mtanzania anayechukua uraia wa Marekani, anaapa hatambui amri ya kiongozi wa Tanzania juu yake. Anaapa kuwa atabeba silaha kuitetea Marekani kwa mujibu wa sheria. Kiapo hiki kinanitisha, kwa jinsi Marekani ilivyo na historia ya kushambulia nchi zingine, hasa nchi maskini.

Katika mijadala kuhusu uraia wa nchi mbili, suala linajadiliwa kwa namna ya kuelezea faida tu. Sisikii maelezo kuhusu wajibu na majukumu yanayotokana uraia wa nchi mbili. Ukweli ni kuwa hakuna nchi inayotoa uraia kama njugu, bila masharti na bila kumtwisha mhusika majukumu. Marekani inamtegemea mtu anayechukua uraia wa nchi ile kuapa kuwa atashika silaha kuitetea Marekani kwa mujibu wa sheria. Huo ni mfano mmoja wa majukumu yanayoambatana na uraia wa nchi mbili.

Kama nilivyosema, nchi nyingine hazina masharti kama haya ya Marekani. Kuna nchi ambazo hazina kiapo kama hiki cha Marekani. Nikisikia Mtanzania amechukua uraia wa nchi hizo, sioni kipingamizi chochote.

Kitu kimoja ambacho naamini waTanzania wengi hawajui ni kuwa Marekani yenyewe haipendelei raia wake wachukue uraia wa nchi zingine. Inatambua kuwa uraia wa nchi mbili unaweza kuleta matatizo. Vile vile Marekani inawatahadharisha raia wake kuwa kuchukua uraia wa nchi nyingine kunaweza kuhatarisha uraia wao wa Marekani. Hii inaweza kuwa ni ajabu kwa wale wanaoamini kuwa Marekani ndio nchi yenye uhuru kuliko nchi zingine duniani.

Hata hivi, kuna aina ya uraia wa nchi mbili ambao Marekani inautambua bila kipingamizi. Mtoto anayezaliwa Marekani na ambaye wazazi wake si raia wa Marekani anahesabiwa kuwa raia wa Marekani na pia raia wa nchi ya wazazi wake. Huu uraia wa nchi mbili hauna mgogoro katika taratibu na sheria za Marekani. Kadhalika, sheria za Marekani zinamtambua mtoto wa waMarekani anayezaliwa nchi nyingine kuwa ni raia wa Marekani, pamoja na kuwa anaweza pia kuwa raia wa nchi ile alimozaliwa. Huu ni uraia wa nchi mbili ambao Marekani inautambua bila tatizo.

Kwa upande wa Tanzania, tunao pia watoto wanaozaliwa nchi za nje lakini wazazai wao ni waTanzania. Naona ni sahihi kuwatambua watoto hao kuwa raia wa nchi mbili. Vile vile, kuna mtoto ambaye mzazi wake mmoja ni Mtanzania na mzazi mwingine si mTanzania. Mtoto huyu naona anastahili kuhesabiwa kuwa raia wa nchi mbili.

Sababu moja wanayotoa Watanzania wanopigania uraia wa nchi mbili ni kuwa uraia wan chi mbili utawafungulia milango ya uwekezaji nchini Tanzania au itawaletea urahisi wa uwekezaji. Sina hakika kama hoja hii ina uzito, kwani watu wengi ambao si raia wa Tanzania wanawekeza Tanzania bila matatizo. Je, ni kweli kwamba uraia wa nchi mbili ndio utawafungulia njia waTanzania kuwekeza nchini? Ni kweli kuwa wanapokuwa hawana uraia wa nchi mbili wanakutana na vipingamizi katika uwekezaji nchini? Naona suala hili linahitaji ufafanuzi.

Katika mahojiano na Ndugu Michuzi, nilisema kuwa kwa jinsi dunia inavyokwenda, chini ya utawandazi, labda nchi zitatoweka, na itabaki dunia tu. Vizazi vijavyo, vinavyolelewa katika mazingira tofauti na yale niliyokulia mimi vitakuwa na hisia na msimamo tofauti na wangu kuhusu uraia. Katika dunia ya leo inayozidi kukumbwa na utandawazi, juhudi za nchi mbali mbali kuungana kiuchumi, kisiasa, na kadhalika, yawezekana mipaka ya nchi itatoweka. Suala la uraia litachukua sura mpya. Labda hapatakuwa na sababu ya uraia wa nchi yoyote, wala uraia wa nchi mbili. Labda watu watakuwa raia wa Afrika Mashariki, basi, au raia wa Afrika basi, badala ya kuwa raia wa Tanzania, Cameroon, au Sudan, kama ilivyo sasa. Malumbano ya uraia wa nchi mbili sherti yazingatie huu uyakinifu.